Koło Łowieckie "SARNA"

Powstające w średniowieczu bractwa strzeleckie były organizacjami zamożnego mieszczaństwa i rzemieślników w europejskich miastach dążących do dysponowania własną obroną gotową. Po latach podobne organizacje powstały na ziemiach polskich. W Gdańsku najsłynniejszym i najdłużej działającym było Bractwo Św. Jerzego. Do tego bractwa należeć mogli jedynie mieszczanie „szlachetnie urodzeni”. Na potrzeby tego bractwa, na Targu Węglowym wzniesiono tzw. "Dwór Bractwa Św. Jerzego".

Na ziemiach mazurskich, w dawnych Prusach Wschodnich, podobnych bractw istniało wiele i miały bogate tradycje. Funkcjonowały pod niemieckimi nazwami Schützen Bruederschaft (Bractwo Strzeleckie), Schützengilde (Gildia Strzelecka) lub Schützenverein (Towarzystwo Strzeleckie). W średniowieczu używano w bractwach do strzelania łuków i kusz, a w końcu XVII w. wprowadzono broń palną. U schyłku XIX w. i w pierwszej połowie XX w. popularne były w bractwach specjalne sztucery tarczowe, a na zawodach używano nawet karabinów wojskowych. Strzelano do ozdobnych tarcz, z namalowanymi scenami rodzajowymi albo myśliwskimi, lub strzelano do figury ptaka (kura), umieszczonej na wysokiej żerdzi. Stąd bractwa strzeleckie nazywano bractwami kurkowymi a zwycięzca zawodów strzeleckich (przez cały rok, aż do czasu następnych zawodów), zostawał królem kurkowym (po niemiecku król strzelców, Schützen König).

Dom Strzelców w Giżycku w okresie międzywojennym. Dobiech A., O dawnych bractwach strzeleckich w północno-wschodniej części Mazur, w: Myśliwiec 2 (76) 2018..

Działalność bractw kurkowych regulowały statuty, w których określano szczegóły dotyczące funkcjonowania bractwa. Organ wykonawczy czyli zarząd (Vorstand) składał się z kilku członków: prezesa (Praesident), skarbnika (Rendant), króla kurkowego oraz kapitana (Hauptmann). Zarząd odpowiadał bezpośrednio przed walnym zgromadzeniem (Genralversammlung), który powoływano na kilka lat.
W bractwie obok zwykłych, byli członkowie honorowi oraz nadzwyczajni. Członkiem honorowym mógł zostać tylko obywatel zasłużony dla państwa i miasta. Do bractwa mógł wstąpić każdy pełnoletni mężczyzna, który był mieszkańcem miasta oraz posiadał miejskie prawa obywatelskie oraz złożył do zarządu własnoręcznie napisany wniosek. Wniosek był przedstawiany walnemu zgromadzeniu. Po przyjęciu do bractwa, wpisaniu do księgi członków oraz złożeniu przysięgi członek musiał wpłacić znaczną sumę. Poważnym wydatkiem było zakupienie broni oraz umundurowania, ponadto członek zobowiązany był do wpłacania stałych składek w ciągu roku na utrzymanie majątku bractwa oraz przygotowanie nagród przyznawanych na zawodach strzeleckich.

W niektórych bractwach był zwyczaj sprzedawania nagród przez króla kurkowego, aby potem sfinansować organizowaną wszystkim strzelcom i ich rodzinom beczkę piwa oraz biesiadę. Zawody strzeleckie były wielkim świętem. W drodze do strzelnicy, przy akompaniamencie orkiestry, maszerowali umundurowani strzelcy. Pochód prowadził kapitan, a za nim kolejno szli bracia niosący sztandar, król kurkowy, rycerze, władze miasta, członkowie honorowi, umundurowani członkowie bractwa oraz na końcu członkowie bractwa, którzy nie posiadali mundurów. Podczas zawodów każdy z członków miał prawo rozstawić stragan i sprzedawać swoje wyroby.

W myśl statutu Kościerskiego Strzeleckiego Bractwa Kurkowego: " ... zwycięzcą, noszącym tytuł króla kurkowego zostawał ten ze strzelców, który w trzech strzałach do tarczy uzyskiwał najwięcej punktów. Drugi w kolejności strzelec otrzymywał tytuł pierwszego rycerza (I Ritter) oraz ufundowany przez bractwo srebrny medal o wartości 2,5 talara. Trzeci w kolejności strzelec otrzymywał tytuł drugiego rycerza (II Ritter) oraz srebrny medal o wartości 2 talarów. Strzelano najczęściej ze sztucerów.
Każdorazowy król kurkowy po zwycięskim strzelaniu otrzymywał przechodni łańcuch królewski i inne insygnia królewskiej godności. W nagrodę otrzymywał również 10 talarów z kasy bractwa oraz tyle samo z kasy miejskiej. Oprócz tego otrzymywał od bractwa na własność srebrny pozłacany medal o wartości co najmniej 4 talarów. Król był zwolniony również z uiszczania podatku komunalnego oraz przysługiwało mu bezpłatne drewno opałowe.
Z godnością króla związane jednak były również obowiązki. Musiał on m.in. dołożyć na swój koszt kolejne ogniwo do łańcucha. Wartość ogniwa nie mogła być mniejsza niż 4 talary. Ponadto na następne strzelanie o tytuł króla musiał zafundować pomalowane białą oraz czarną olejną farbą tarcze".

Talia kart została wykonana dla upamiętnienia Festynu Strzeleckiego, który odbył się w Lipsku w 1884 r. https://www.wopc.co.uk/germany/eckert-zahn/deutsches-schutzenfest-1884.

Najwięcej jest informacji na temat Gildii Strzeleckiej z Węgorzewa, która została zawiązana w 1589 r. Prawie 100 lat później ustanowiono w Węgorzewie specjalny przywilej, na mocy którego strzelec, który odniósł zwycięstwo w zawodach otrzymywał odznaczenie (medal zawieszany na ozdobnym łańcuchu) i nagrodę w postaci 24, a później nawet 30 metrów sześciennych drewna dębowego lub bukowego w sągach z lasu miejskiego oraz siano z 6 morgów łąki.
Zachowały się informacje, że Towarzystwo Strzeleckie z Kętrzyna wywodziło swoje powstanie aż z 1420 r.

Odznaka Gildii Strzeleckiej z Kętrzyna. Dobiech A., O dawnych bractwach strzeleckich w północno-wschodniej części Mazur, w: Myśliwiec 2 (76) 2018, w: Kreisgemeinschaft Rastenburg in Bildarchiv Ostpreussen.

W 1813 r. w Węgorzewie odbył sie pierwszy po długiej przerwie konkurs o tytuł króla strzelców.
Coroczne uroczyste konkursy bractwa strzeleckiego zostały wznowione w 1825 r.
W 1907 r. na północ od szpitala powiatowego wybudowano dom na spotkania członków bractwa oraz strzelnice, powiększoną w 1924 r.
Podobne bractwa strzeleckie działały także Gołdapi i w mniejszych miejscowościach takich jak: Budry, Banie Mazurskie, Pozezdrze, Ogonki i Harsz, które należały do wspólnego okręgu strzeleckiego z siedzibą w Gołdapi.
Wiadomo także, że od 1692 r. istniała Gildia Strzelecka w Olecku.

Odznaka Gildii Strzeleckiej z Olecka przyznana w 1932 r. Rewers: Oletzko / Treuburg, Schutzen Gilde, 1932, Jurgen Wachsmann, Meister. Ze zbiorów Z. Bereśniewicza.

Po I wojnie światowej Niemcy zostały zmuszone do redukcji własnych sił zbrojnych, ale nie zamierzały pogodzić się z nową sytuacją. Narzucone ograniczenia rekompensowano na drodze rozbudowy różnych organizacji sportowo-paramilitarnych i strzeleckich. Wielu wybitnych polityków i weteranów wojennych wspierało te organizacje, szczególnie na terenie Prus Wschodnich. Strzelectwo z dawnej tradycji towarzysko-sportowej w latach dwudziestych szybko przekształciło się w działalność stanowiącą zaplecze pogotowia wojskowego.
Organizowano nowe Schützengilden (Gildie Strzeleckie), Kleinkaliberschütze (Strzelcy Broni Małokalibrowej) oraz Kleinkalibersport (Kluby Broni Małokalibrowej). Sport strzelecki największą popularnością cieszył się wśród sfer mieszczańskich i rzemieślniczych. Inicjatorem nowych zmian był Schützen und Militarverein (Związek Strzelecko-Wojskowy). Organizacje te gromadziły broń i amunicję, budowały strzelnice, szybko zwiększały swoją liczebność, uzbrojenie i wpływy. Ich oddziały, pod nazwą Schützenvereine (Bractwa Strzeleckie), powstawały niemal we wszystkich miastach i miasteczkach (np. w Giżycku skupiały one około siedmiuset członków). Zakładano także oddzielne grupy młodzieżowe pod nazwą Jungschützen (Młodzi Strzelcy), gdzie oprócz regularnych treningów strzeleckich uprawiano jawną propagandę wojskową. Podstawową jednostką organizacyjną było „gniazdo” liczące około dwudziestu pięciu członków, które miało obowiązek wybudowania własnej strzelnicy.

Odznaka Honorowego Rycerz przyznana w 1928 r. w Olecku. Awers: Ehrenritter (Honorowy rycerz), rewers: 20 Gauschiessen / Schützengau Südost Marggrabowa 1928 (20 zawody strzeleckie południowy-wschód Marggrabowa 1928), średnica 58 mm, waga 21,7 gr., srebro próba 800, 800 E.F.J. 73 6. Ze zbiorów Z. Bereśniewicza.

O popularności związków strzeleckich może świadczyć ilość nowych organizacji (wzrost liczebności członków, już na początku lat trzydziestych niemal podwoiły one swoje szeregi). W samym tylko okręgu olsztyńskim istniało dwieście piętnaście towarzystw oraz sto czterdzieści filii, które łącznie skupiały ponad 4,5 tys. osób. Wszędzie funkcję instruktorów pełnili oficerowie Reichswehry (siły zbrojne). Główną niemiecką centralą związków strzeleckich był Reichsbund Deutscher Kleinkaliberschutzen, który wytyczał główne kierunki działania dla wszystkich oddziałów terenowych.

Widok na strzelnicę w Olecku w okresie międzywojennym. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.

W okresie międzywojennym Olecka Gildia Strzelecka miała flagę, dom strzelecki z widownią oraz strzelnicę o 20 torach strzeleckich w Ogrodzie Strzeleckim (Schützengarten), który potem został włączona do Parku Hindenburga (Hindenburgpark). Gildii przewodniczył prawnik dr Szielasko. Oddział młodzieżowy Młodych Strzelców liczył 25 chłopców. W 1932 roku królem strzelców Oleckiej Gildii Strzeleckiej został Jürgen Wachsmann.

Oddział Młodych Strzelców (Jungschützen) z kapitanem (Schützenhauptmann) Hansem Butschatem (z przodu w środku) i honorowymi damami. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.

Dom Strzelecki w Olecku w latach dwudziestych XX wieku. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.

Wejście do Ogrodu Strzeleckiego w Olecku w latach dwudziestych XX wieku. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.

Według "Treuburger Zeitung" nr 177 z 2 sierpnia 1937 r. 35 chłopców z Białej Oleckiej utworzyło tam gniazdo Młodych Strzelców z boiskiem sportowym i strzelnicą. Właściciel posiadłości Biała Olecka (Billstein) Pan Brodowski udostępnił na ten cel ziemię bezpłatnie. Takie gniazdo Młodych Strzelców był też w Mieruniszkach.

Według "Treuburger Zeitung" nr 178 z 3 sierpnia 1937 r. w Babkach Oleckich Klub Strzelecki Małego Kalibru założył strzelnicę.

W 1938 r. w "Treuburger Zeitung" nr 214 opublikowano zestawienie zatytułowane „Obiekty sportowe powiatu Treuburg w liczbach”, w którym stwierdzono między innymi, że w Olecku i powiecie jest:
Liczba obiektów do sportów strzeleckich (bez wojska i policji) wynosiła 23, a więc jedna strzelnica przypadała na 540 mieszkańców.

Od wielu lat na portalach aukcyjnych pojawiają sie odznaczenia organizacji strzeleckich z dawnych Prus Wschodnich. Były także pamiątkowe odznaczenia tego rodzaju z Ełku, Gołdapi i Olecka.

Właścicielem bardzo rzadkiej kolekcji składającej się z 13 odznaczeń pochodzących z Gołdapi, jest olecki kolekcjoner Pan Zdzisław Bereśniewicz. Wśród zbiorów są odznaczenia króla strzelców oraz pierwszego i drugiego rycerza.

Zbiór odznaczeń strzeleckich pochodzących z Gołdapi. Ze zbiorów Z. Bereśniewicza.

Interesująca może być historia związana z pochodzeniem tych odznaczeń? Może ktoś z czytelników ma informacje na temat działalności organizacji strzeleckich z Gołdapi.

Literatura:
1. Dobiech A., O dawnych bractwach strzeleckich w północno-wschodniej części Mazur, w: Myśliwiec 2 (76) 2018, s. 10-11.
2. Gąsiorowski A., Niemieckie organizacje sportowo-paramilitarne w Prusach Wschodnich (1918-1933), w: Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2002, nr 4, s. 503-518.
3. Grenz R., Der Kreis Treuburg Ein ostpreußisches Heimatbuch, Zusammengestellt, im Auftrage der der Kreisgemeinschaft Treuburg, 1971, s. 180.
4. Niemieckie organizacje bojowe w Prusach Wschodnich, Związek Obrony Kresów Zachodnich, Poznań 1925.
5. Surażyńska-Bączkowska J., Kościerskie Strzeleckie Bractwo Kurkowe, w: Dziennik Bałtycki, 2015.
6. Treuburger Zeitung, Treuburg 1937, nr 177, nr 175, nr 214.
7. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
8. Ordyłowski M., Z dziejów Bractw Kurkowych w Polsce. w: Prace Naukowe. Kultura Fizyczna 2, 1999, s. 49-57.
9. Wyczółkowski M., Rozwój miejskich stowarzyszeń, w: Miasto zwane Rastenburg, Biuro Informacji Turystycznej, Kętrzyn 2017.

Józef Kunicki 2021